Son güncelleme 25 Nisan 2024 - 18:06
10 Kas 2019 Konuk Yazar, Köşe Yazarları, Manşet, Sürmanşet 0
Bir Tekâmül Boyutu Olarak Tarikatta İctihâd
İctihad kelimesi c-h-d kökünden türemiş olup ifti’âl bâbından bir
mastardır. Cehd ise kelime olarak zahmet çekmek, yorulmak, ısrar
etmek, bir konuda bütün gücünü kullanmak ve çabalamak gibi manaları
vardır. Özellikle ictihad, her hangi bir şeyi elde edebilmek için tüm
gücünü kuvvetini sarf etmeyi, çabalamayı ifade eder.1
Cihâd ve mücâhede kelimeleri de aynı kökten türemiş kelimeler olmasına
rağmen ıstılahlaşmış manalarıyla, fıkıh usulü terimlerinden olan
“ictihad”a göre farklı bir mana açılımına sahiptir.2 Furûâtta
Kur’an’da kat’î delil bulunmadığı zaman, kıyas, istinbat, istihsan,
ıstıslah gibi ictihad manasıyla irtibatlı hüküm çıkarma ameliyesi,
İslam’ın başlangıcından beri bir usûl olarak ortaya çıkmıştır.3 Fıkhî
mezheplerdekine benzer şekilde tarikatlarda da ictihad türü bir takım
uygulamalar görülür.
Konuyu şöyle açalım: Tarikatlarda genel uygulama olarak ilk müessisler
tarafından konulan bir takım temel esaslar vardır. Bunlar seyr ü
sülukun özü itibariyle neredeyse değişmez özelliktedir. Bu esaslara
“erkân” adı da verilir.4 Bu esaslar sabittir, bozulmamalıdır. Konuyla
ilgili olarak tarikat erkânına yeni bir şey katmamak gerektiğini
hatırlatmak üzere “Kan et, kanun etme” sözü sıklıkla kullanılır.
Nitekim Nâhifî’nin şu beyti bu konuda vurgulu bir mana içerir:
Her kim eylerse hilâf-ı emr-i kânun-ı selef
Nâ halefdir, nâ halefdir, nâ halefdir, nâ halef.5
Âyin, sohbet, nâfile ibadetler, hizmet, erbaîn ve benzeri konularda
neyin nasıl yapılacağına dair tarikat pirlerinin başta koydukları
kurallara tam bir sadakat içinde sıkı sıkıya bağlı kalınmak hemen
hemen tüm tarikatlarda büyük önem arz eder.6 Ancak temelde değil de
ayrıntılarda zaman zaman tarikatın başındaki şeyh efendilerin, zaman
ve mekânın ruhuna uygun olarak bazı değişiklikler yaptığı görülür.
İşte biz, bu şekilde teferruata müteallık olarak yapılan
düzenlemelere, kısaca tarikatta ictihâd adı veriyoruz.
Halvetîlerden İki İlginç Örnek
Halvetîlik’te kurucu Pir İbrahim Zahid-i Geylanî -ks- (ö. 700/1301)
tarikatının sülûk esasını yedi esma üzere inşâ etmiştir: Lâilâhe
illallah, Allah (cc), Hû, Hak, Hayy, Kayyûm ve Kahhâr.7
Ancak daha sonra bu tarikatın alt şubesini kuranlar ictihad yaparak
esma sayısını yerine göre azaltıp çoğaltmışlardır. Meselâ: Dede Ömer
Ruşenî (ö. 892/1487), Vahhâb, Fettâh, Vâhid, Ehad, Samed esmasını
eklemiştir.
Ardından Şemseddin-i Sivasî (ks) (ö. 1006/1597) de ictihâd yaparak
Kâdir, Kavî, Cebbar, Mâlik, Vedûd gibi farklı isimleri ilave etmiş, bu
şekilde Dede Ömer Ruşenî (ks) gibi sayıyı 12’ye çıkarmıştır.
Daha sonra Nureddin-i Cerrâhî (ks) Hazretleri (ö. 1133/1721) ilk yedi
esmaya usûl diyerek sonradan eklenen 5 isme Alîm, ve Azîm isimlerini
ilave etmiştir. O buna furû adını vererek sayıyı önce 14’e sonra da
tebdîlât ve tebeddülât adıyla 14 esma daha ilâve etmek suretiyle 24’e
çıkarmıştır.8
Asla dokunmadan fer’î planda yapılan bu gibi ictihâdî değişiklikler,
özellikle Halvetîlik’te daha bariz bir şekilde görülür. Burada oldukça
ilginç bulduğumuz insan merkezli bir ictihadî uygulamayı örnek
vermeden geçmek istemiyoruz.
Halvetiyye’nin Çerkeşiyye-i Şa’bâniyye kolundan gelen Şeyh Necib
Efendinin (ö. 1307/1890) müridi, Şeyh Ali Efendi, önemli bir sûfî
simadır.9
Şeyhi Muhammed Necib Efendi, aynı zamanda Ni’met-i İslam müellifi
Muhammed Zihni Efendi Hoca (ö. 1331/1913) ve Bürde Şarihi kelamcı
Abdullatîf-i Harputî Efendi’nin de (ö. 1334/1916) şeyhiydi.10 Ali
Efendi, devlet dairesinde memur olarak görevliydi. Arkadaşlarıyla
halvete girmesi, memuriyeti sebebiyle zordu. Ama bir şekilde yine de
halvete girdi. Ali Efendinin, şeyhi Necib Efendi tarafından ne tür bir
halvetten geçirildiğini Hüseyin Vassaf Efendi şöyle anlatır.
“Bütün ihvan erbain(halvet) çıkardığı halde Ali Efendi bundan mahrum
kalınca üzülür ve bu durumunu Şeyhi Necib Efendiye arzeder. O da:
– Evladım sen (devlet dâiresinde) memursun. Her gün işinin başına
gitmeye mecbursun. Beytü’l-Mal (Devlet hazinesi) hukuku var. (Ama) ben
sana bir hizmet teklif edeceğim. Kırk gün buna devam edeceksin (ve bu
da) erbâin (halvet) yerine geçer” der.
Sonra yapacağı hizmeti anlatır:
“Her akşam Kalem’den (yani daireden çıkıp) evine döndükten sonra
evinin gerekli işlerini yaparsın. Saat alaturka on birde (yani akşam
ezanına bir saat kala) yemeğini yersin, abdest alırsın, dergâha
gelirsin. Akşam namazını (burada) cemaatle kılarız. Evvâbin namazını
kıldıktan sonra (halvete giren) erbaîndeki kardeşlerin çorbalarını
dağıtırsın.
Ondan sonra yatsı namazını kılarız. Gece usulünü yaparız. Evinize
döner, yatarsınız.
Gece teheccüd zamanında kalkar, abdesti alır (tekrar) dergâha
gelirsiniz. Seher (Teheccüd) vakti Virdü’s-Settâr okuruz. (Sonra)
cemaatle sabah namazını kılarız, (namazdan sonra) sabah usulünü
yaparız. Ardından erbaîn (halvet) deki ihvânın çorbalarını dağıtır,
dönersiniz.
Her gün (bu şekilde) daire-i devlete (mesainize) gider, ibadullah’ın
(insanların) işlerini görürsünüz.”11
(Devam edecek)
Ethem CEBECİOĞLU
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2024 Mart ayı sonu itibarıyla İzmir’de trafiğe kayıtlı toplam taşıt sayısı bir önceki yılın aynı […]
Merkez İşyeri Denetleme ve Danışmanlık Grubu ile Meslek Eğitimini Geliştirme Kurulu Toplantısı Ticaret Bakanı Sn. Ömer Bolat’ın katılımı ile […]
Yetimi Yoksulu Gözetenler Derneği, 2024 yılı Afrika vacip kurban hisse bedelini 3.000 TL olarak açıkladı. Dernek, bu yıl kurban bağışlarını […]
Muğla Büyükşehir Belediyesi Evde Bakım ekipleri bu hizmetten yararlanan yatağa bağımlı ve engelli vatandaşlara evlerinde reçete yazabilecek. Muğla Büyükşehir Belediyesi […]
DEM PARTİ Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, TÜRKPA heyetiyle İsviçre’nin Cenevre şehrine gitti. Türki devletlerin bir araya geldiği etkinliklere katılan […]
DEM PARTİ Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu Dilovası’ndaki kaçak atık deposunu Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki’ye sordu. […]
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, 2023 yılı ‘Faaliyet Raporu Sunumu’nu gerçekleştirdi. Önceki dönem görev süreleri boyunca, belirli kişi ve grupları koruyup, […]
“Emeklinin ve asgari ücretlinin maaşından çalan hükümet faiz lobisine, saraylara ve yandaşlara aktardığı paraların bedelini yine vatandaşa ödetmeye çalışıyor” diyen […]
Kocaeli Körfezinde her geçen gün demirleyen gemilerin arttığını belirten Gergerlioğlu, “Gemilerin demirlemesi sonucunda çevre kirliliği artıyor. Karamürsel’de, Gölcük’te ve diğer […]
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’ın seçim sürecinde ilk icraatı olarak açıkladığı ve Cumhur İttifakı üyelerince 10 aydır bekletilen Tatlar […]
17 Nis 2024 0
Eylül Aşkın Türkiye Haber Portalı’nda hazırlayıp...07 Kas 2021 0
AK Parti Denizli Milletvekili, TBMM Plan ve...24 Nis 2021 0
Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’ın babası Rüstem Tatar...10 Ara 2020 0
Cumhurbaşkanı Tatar: “Türkiye’nin güçlü...05 Ara 2020 0
—-Birinci Bölümün DEVAMI—-...24 Nis 2024 0
Gökmen Gastronomi bünyesindeki restoran zinciri Pizza İl Forno’nun lezzet rüzgarı şimdi İzmir’de esmeye başladı. İtalyan işi pizzalarını, bu ülkenin […]